Klasyfikacja ścieków – bytowe, przemysłowe czy komunalne?

W strumieniu ścieków można wyszczególnić następujące rodzaje zanieczyszczeń:

• fizyczne - zawiesiny i ciała stałe odpadowe
• chemiczne - związki organiczne i nieorganiczne
• biologiczne – mikroorganizmy: bakterie, wirusy, pasożyty.

Zanieczyszczone ścieki z miejsca powstawania transportowane są rurociągami, tworzącymi sieć kanalizacyjną. 

Ścieki muszą być oczyszczone do wymaganych parametrów, aby mogły trafić docelowo do odbiorników np.:

• wód powierzchniowych: zbiorników wodnych, rzek, potoków czy innych naturalnych cieków wodnych
• do ziemi poprzez urządzenia wodne np.; rowy, kanały, stawy oraz doły gnilne czy skrzynki retencyjno-rozsączające itp.

W wielostopniowym procesie oczyszczania, w wyniku różnorodnych procesów technologicznych, zostaną usunięte w dużym stopniu zanieczyszczenia fizyczne, chemiczne i biologiczne, w taki sposób, aby zostały spełnione dopuszczalne normy dla poszczególnych substancji, zgodnie z rozporządzeniem zwanym popularnie „ściekowym” (Dz.U. 2019, poz.1311).

Ze względu na miejsce powstawania oraz skład chemiczny ścieków, dokonano ich klasyfikacji, którą zdefiniowano w ustawie Prawo Wodne, w art. 16 pkt 62-64, precyzując poszczególne rodzaje ścieków. Definicje brzmią następująco:

• ścieki bytowe (ścieki bytowo-gospodarcze) - to ścieki pochodzące z budynków mieszkalnych, obiektów zamieszkania zbiorowego i miejsc użyteczności publicznej, które powstają na skutek ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych. Obejmują one również ścieki o zbliżonym składzie pochodzące z tych budynków.
• ścieki przemysłowe – to ścieki niebędące ściekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, powstałe w związku z prowadzoną działalnością handlową, przemysłową, składową, transportową lub usługową, a także będące ich mieszaniną ze ściekami innego podmiotu, odprowadzane urządzeniami kanalizacyjnymi tego zakładu.
• ścieki komunalne - to  ścieki bytowe lub mieszankę ścieków bytowych z przemysłowymi, a także z wodami opadowymi lub roztopowymi, które są odprowadzane za pomocą urządzeń służącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych.

Ścieki bytowe jak sama nazwa wskazuje pochodzą z wszelkich obiektów przeznaczonych na pobyt ludzi, a co się z tym wiąże wyposażonych w węzły sanitarne (toalety, umywalnie, wanny, prysznice) oraz kuchnie czy aneksy kuchenne. Wobec tego w ich skład wchodzą: fekalia, a także resztki jedzenia, detergenty czy mydła. W ściekach tych znajduje się duża ilość związków organicznych, co skutkuje w krótkim czasie rozwojem mikroorganizmów: bakterii, wirusów czy pasożytów.

Ścieki komunalne są szerszą kategorią niż ścieki bytowe, bo zawierają je w swoim składzie. W mieszaninie ścieków komunalnych oprócz ścieków bytowych mogą występować ścieki przemysłowe albo wody opadowe lub roztopowe. Istotną kwestią w tym przypadku jest transport mieszaniny ścieków wspólnym kolektorem kanalizacji sanitarnej do oczyszczalni ścieków. Właścicielem kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków na danym terenie jest gmina, a specjalistyczną obsługą w zakresie eksploatacji urządzeń, zajmuje się zazwyczaj przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne.

Ścieki komunalne charakteryzują się zmiennym składem i dopiero w wyniku wielostopniowego oczyszczania i uzyskania odpowiedniej jakości, zachowując dopuszczalne wartości zanieczyszczeń wg rozporządzenia „ściekowego” na wylocie z oczyszczalni, mogą być wprowadzane do wód powierzchniowych zgodnie z warunkami uzyskanego pozwolenia wodnoprawnego.

Ścieki przemysłowe powstają na terenie zakładu przemysłowego, a ich skład bezpośrednio zależy od profilu produkcji. Wśród różnorodnych ścieków przemysłowych można wyszczególnić ścieki przemysłowe biologicznie rozkładalne z takich sektorów jak.: przetwórstwo mleka, przetwórstwo warzyw i owoców, przetwórstwo zbóż i ziemniaków, browary, produkcja alkoholu i wiele innych. W tych ściekach dominować będą zanieczyszczenia organiczne, w przeciwieństwie do przemysłu np. metalurgicznego, gdzie ścieki będą zawierały przede wszystkim związki metali ciężkich.

Wielka różnorodność zanieczyszczeń zawartych w ściekach przemysłowych sprawia, że nie ma standardowych metod ich oczyszczania.

Jeżeli ścieki poprodukcyjne z zakładu lub inne zakwalifikowane jako ścieki przemysłowe np. powstające w wyniku mycia posadzki hali, odprowadzane są wspólną kanalizacją zakładową łącznie ze ściekami bytowymi, stanowią strumień ścieków przemysłowych.

Ścieki przemysłowe, aby mogły być przyjęte do urządzeń kanalizacyjnych gminy, muszą być odpowiednio podczyszczone jeszcze na terenie zakładu, w ten sposób, aby spełniać wymagana w zakresie dopuszczalnych wskaźników zanieczyszczeń, według rozporządzenia ministra Budownictwa z 2006 r. (tj. Dz.U. 2016, poz.1757).

Natomiast, jeżeli w ściekach przemysłowych odprowadzanych do kanalizacji można zidentyfikować substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego zgodnie z rozporządzeniem ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z 2019 r. (Dz.U. 2019, poz.1220), oprócz umowy cywilno-prawnej z administratorem kanalizacji wymagane jest uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego, w zakresie szczególnego korzystania z wód.

Analogiczne przepisy obowiązują dostawcę ścieków, w przypadku wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych sąsiedniego zakładu, w sytuacji braku możliwości technicznych bezpośredniego „wpięcia” do kanalizacji gminnej.

W sytuacji, gdy w danym rejonie brak jest kanalizacji gminnej lub kanalizacji zakładu sąsiedniego, ścieki bytowe i przemysłowe nie mogą stanowić mieszaniny i muszą być gromadzone w dwóch niezależnych szczelnych zbiornikach, a następnie osobno wywożone wozem asenizacyjnym do stacji zlewnej oczyszczalni ścieków, zgodnie z aktualnym rozporządzenia Ministra Infrastruktury, które weszło w życie w dniu 12 września 2023 r. (Dz.U.2023, poz.1716). Jeżeli w ściekach przemysłowych będą występować substancje szczególnie szkodliwe, będzie także wymagane pozwolenie wodnoprawne w zakresie jak wyżej.

Istotną kwestią jest precyzyjna kwalifikacja ścieków, które emitujemy do środowiska. Aby tego dokonać należy kierować się przede wszystkim miejscem ich powstawania, a następnie ich specyficznym składem jak i sposobem ich transportu do odbiorcy lub docelowego odbiornika. W tym zakresie został opracowany szeroki pakiet rozporządzeń wykonawczych, które nakładają na wytwórcę ścieków, dostawcę czy dystrybutora sposób postępowania z nimi, a tym samym konkretne zalecenia, wymagania i obowiązki.